Uluslararası sivil toplum kuruluşu Global Energy Monitor’ün, Küresel Kömürlü Santral Takipçisi Projesi kapsamında bu yıl 10’uncusunu hazırladığı “Yükseliş ve Çöküş” raporu yayımlandı. Rapor, dünyadaki neredeyse tüm kömürlü termik santralleri ve bu alandaki planları kapsıyor.
Rapora göre geçen yıl dünyada 44 gigavatlık yeni kömür santrali kapasitesi devreye alındı. Bu, son 20 yılın en düşük seviyesi olarak öne çıkarken dünyada kömür kullanımının düşüş gösterdiğinin güçlü işareti olarak değerlendiriliyor. Dünyada geçen yıl devreye alınan 44 gigavatlık yeni kömür kapasitesine karşılık, 25,2 gigavatlık kurulu güçte termik santral kapandı. Böylece küresel kömür kapasitesi, 2024’te 18,8 gigavatla yıllık bazda yüzde 1’in altında artış gösterdi.
Geçen yıl devreye giren 44 gigavatlık yeni kömür kapasitesi, aynı zamanda 2004-2024 döneminde devreye alınan yıllık ortalama 72 gigavatlık kapasitenin de yaklaşık 30 gigavat altında kaldı.
Avrupa Birliği’nde (AB) devreden çıkarılan kömür santrali kapasitesinin 4 kat artması, geçen yıl devreye alınan toplam kömür kapasitesindeki artışın sınırlı kalmasında etkili oldu.
AB’de 2023’te 2,7 gigavatlık kömür santralleri devreden çıkarılırken bu miktar 2024’te 11 gigavata yükseldi. Almanya, kullanımına son verilen santral kapasitesinde 6,7 gigavatla başı çekti, Birleşik Krallık da son kömür santralini kapattı.
ABD’de geçen yıl emekli edilen kömür santrali kapasitesi 4,7 gigavatla 2015’ten beri en düşük seviyeye geriledi. ABD’de kalan kömür kapasitesinin yarısının 2035’e kadar kapatılmasının planlanmasına rağmen bazı enerji şirketleri bu planları geciktiriyor.
Çin ile Hindistan, dünyanın genelinden ayrışıyor
Dünyada Çin ile Hindistan dışındaki geliştirilmekte olan kömür kapasitesi de düşüş eğilimini 10’uncu yıla taşıdı. Geliştirilme aşamasındaki kapasite, 2015’teki 445 gigavat seviyesinden 2024’te 80 gigavata geriledi.
Öte yandan Çin, 2024’te rekor seviyede yeni kömür santrallerinin inşasına başladı. Kontrol altına alınmaması halinde bu yeni santrallerin, ülkenin 2025’te kömür tüketiminin zirveye ulaşmasının ardından düşüşe geçme taahhüdünü tehlikeye atma riski bulunuyor.
Hindistan da geçen yıl rekor seviyede yeni kömür santrali önerisinde bulundu. Hükümet, kömür kullanımını azaltma taahhüdünde bulunmasına rağmen bu planın ne zaman başlayacağına ilişkin net takvim belirlemedi.
Endonezya ile Malezya’nın kömürden çıkış taahhütleri, Filipinler’in kömür santrali izinlerini durdurma kararı ve Vietnam’daki adil dönüşüm planlarının geliştirilmesi gibi faktörlere bağlı olarak Güneydoğu Asya’da da yeni kömür projelerinin sayısı giderek azalıyor.
Güneydoğu Asya’da 2024’te yeni kömür santrali teklifinde bulunan tek ülke Endonezya olurken Latin Amerika’da ise kömür santrali önerileri büyük ölçüde azaldı. Brezilya ve Honduras’ta uzun süredir kömür santrali projeleri beklemedeyken Panama, 2026’ya kadar kömürden tamamen çıkma taahhüdünde bulundu.
Böylece geçen yıl yalnızda 8 ülke, yeni kömür santrali önerisi yaptı. Bu sayı, 2023’te 12 idi. Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Örgütü (OECD) üyesi 38 ülkede yeni kömür santrali önerileri 2015’teki 142 seviyesinden 5’e düştü.
Global Energy Monitor’ün Küresel Kömür Santrali Takipçisi Proje Yöneticisi Christine Shearer, rapora ilişkin değerlendirmesinde, geçen yıl devreye alınan kömür kapasitesindeki rekor düşüşe dikkati çekerek, “Geçen yıl temiz enerji dönüşümünün tam hızla ilerlemesine bağlı olarak kömürün gelecekte karşılaşacağı durumların habercisi oldu ancak özellikle dünyanın en zengin ülkelerinde kömür enerjisinin Paris Anlaşması’na uygun şekilde aşamalı kaldırılmasını sağlamak için hala çalışmak gerekiyor.” ifadelerini kullandı.
Türkiye, dünyadaki eğilimleri takip ediyor
Rapora göre, Türkiye ise 2010’dan bu yana 92 gigavatın üzerinde kömür santrali projesini iptal etti. Bu miktar, şu anda işletmede olan kömür santrali kapasitesinin neredeyse 5 katına denk geliyor.
Şu anda Türkiye’deki tek yeni santral projesi, Kahramanmaraş’taki Afşin-Elbistan A Termik Santrali’ne eklenmek istenen 688 megavatlık iki ünite olarak öne çıkıyor.
Avrupa İklim Eylem Ağı Türkiye İklim ve Enerji Politikaları Sorumlusu Elif Cansu İlhan, Türkiye’nin 2015’ten beri neredeyse tüm kömürlü termik santral projelerini iptal ederken yenilenebilir enerji kurulumlarını hızlandırarak dünyadaki eğilimleri takip ettiğini belirterek, “Raporda da gördüğümüz gibi kömür, tüm dünyada tedavülden kalkıyor. Türkiye’de kalan son termik santral projesi olan Afşin Elbistan A Santrali ek üniteleri de iptal edilir ve adil bir kömürden çıkış planı yapılırsa kömür bölgelerinin ve Türkiye’nin ekonomisi güçlenirken yurttaşlara insana yakışır, iklime uyumlu iş fırsatları sağlanabilir.” değerlendirmesinde bulundu.
Fosil Yakıtların Ötesi Kampanyacısı Duygu Kutluay da Türkiye’de elektrik ihtiyacının tamamının yenilenebilir enerji kaynaklarından karşılandığı daha refah bir gelecek için başta kömür olmak üzere fosil yakıtlardan çıkmak gerektiği görüşünü dile getirdi.
